Maand: oktober 2024

Aseksualiteit in Nederland door de jaren heen

adm_amber Kennis , , 0 reacties

Het is deze week Ace Week! Een mooi moment om stil te staan bij noemenswaardige momenten voor de aseksuele gemeenschap in Nederland. Vooral in de afgelopen tien jaar zijn er verschillende van dit soort momenten geweest. Daarom hebben we in teken van Ace Week en ons naderende vijfjarige jubileum een tijdlijn gemaakt.

1970: Hadimassa

Van 1967 t/m 1972 zond de VARA het satirisch televisieprogramma ‘Hadimassa’ uit. Hadimassa bestond uit sketches over verschillende onderwerpen in de samenleving. Het programma werd geregisseerd door Dimitri Frenkel Frank. Onder meer Kees van Kooten, Wim de Bie en Annemarie Oster speelden in de verschillende sketches. [1] Een van de sketches die voor het programma is gemaakt ging over aseksualiteit. Hierin speelde Kees van Kooten waarschijnlijk het eerste aseksuele tv-personage ter wereld. Of de sketch bewust over aseksualiteit als seksuele oriëntatie gaat is de vraag. Wellicht zagen de makers aseksualiteit als een fictief element. De sketch lijkt in ieder geval ongeveer dezelfde definitie te gebruiken voor aseksualiteit als we vandaag de dag doen. De sketch houdt de overgeseksualiseerde maatschappij een spiegel voor. Daarmee geeft deze commentaar op ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving van toen.

De sketch over aseksualiteit was ook toegevoegd aan een compilatie voor het Rose d’Or Festival in Montreux in 1970. Daar werd deze verkocht aan drie omroepen uit Groot-Brittannië, Duitsland en Finland. [2] Interessant feitje: de BBC wilde eerst de sketch over aseksualiteit eruithalen, omdat ze deze te grof vonden, maar door een fout is de ongeknipte versie toch uitgezonden. [3]

Zie ook onze recensie van de sketch.

1991: bevolkingsonderzoek van Nederlandse kranten

De Gemeenschappelijke Pers Dienst, de Rijksuniversiteit Leiden en de Erasmus Universiteit voerden in 1991 het nationale opinieonderzoek ‘De Staat van het Land’ uit. Dit deden ze onder de lezers van 15 regionale dagbladen. Uit het onderzoek bleek dat onder de ongeveer tienduizend deelnemers 1,5% van de mannen en 2,7% van de vrouwen zichzelf aseksueel noemden (zie Afbeelding 1.). [4][5] Voor zover bekend is dit een van de oudste (teruggevonden) bevolkingsonderzoeken waarin aseksualiteit is meegenomen.

Afbeelding 1: een krantenknipsel van een alinea over aseksualiteit in het artikel ‘Anders geaarden hebben het niet makkelijk’ uit het Nieuwsblad van het Noorden (09-11-1991). Het artikel is gebaseerd op het nationale opinieonderzoek ‘De Staat van het Land’, uitgevoerd onder de lezers van 15 regionale dagbladen. [4]

2005: het Nederlandstalige AVEN forum

David Jay startte in 2001 het Asexual Visibility & Education Network (AVEN). Een onderdeel van AVEN is een forum waarop aseksuele personen met elkaar in contact kwamen en een gemeenschap vormden. De aseksuele vlag, de term ‘demiseksualiteit’ en het dragen van een zwarte ring als symbool van aseksualiteit vonden onder meer hun oorsprong op dit forum. Nog steeds is het AVEN-forum een belangrijke plek voor de aseksuele gemeenschap. [6]

Het AVEN-forum is daarnaast beschikbaar in meerdere talen. Zo is er sinds 2005 een Nederlandstalige versie. Lange tijd was dit een van de weinige plekken waar je in het Nederlands informatie kon vinden over aseksualiteit, en met andere Nederlandse en Vlaamse aseksuele personen in contact kon komen. Ook op het Nederlandse forum zijn nog steeds veel mensen actief en worden er nog steeds verschillende uitjes gepland. [7] Het is ook de plek waar een aantal initiatieven vanuit de aseksuele gemeenschap voor zowel Nederland als België begonnen. Op een aantal komen we later terug in deze tijdlijn. Daarnaast biedt het forum ook een plek waar Nederlandse en Vlaamse journalisten en onderzoekers in contact kunnen komen met de aseksuele gemeenschap.

2012: Nederlandse dramaserie Divorce

In december van 2012 begon RTL met het uitzenden van de dramaserie Divorce (2012-2016), die bedacht is door Linda de Mol. In de serie speelt Linda de Mol het personage Desiree Severijn. [8] Het personage had in de eerste twee seizoen een terugkerende bijrol. Ze was eerst de cardioloog van een van de hoofdpersonages, David, en kreeg later een relatie met hem. In hun relatie speelde aseksualiteit een belangrijke rol (zie Afbeelding 2). Nadat Desiree het met David uitmaakte omdat hij vreemd was gegaan met zijn ex-vrouw, komt ze na het tweede seizoen niet meer terug in de serie.  Desiree is het eerste, en tot nu toe enige, terugkerende aseksuele personage in een Nederlandse dramaserie. De uitzending waarin Desiree uit de kast komt zorgde voor een hoger bezoekersaantal op het Nederlandstalige AVEN-forum. [9]

Afbeelding  2: een moment uit Divorce waarin Desiree (Linda de Mol; links) en haar vriend David (Dirk Zeelenberg; rechts) samen een bijeenkomst voor aseksuele personen en hun partners bezoeken. [10]

2015: het Aseksuelen Salon

In samenwerking met COC Nijmegen en het Roze Huis in Nijmegen organiseerden drie aseksuele personen van het AVEN-forum op 28 maart 2015 de eerste bijeenkomst van het ‘Aseksuelen Salon’. Dit was de eerste vaste bijeenkomst voor aseksuele personen in Nederland, die om de maand werd gehouden. [11] Na intern overleg werd er besloten dat 28 mei 2016 de laatste bijeenkomst was. [12] Vanaf september 2016 tot maart 2017 gingen de bijeenkomsten op een andere locatie verder onder de naam Aseksuelen Borrel. Daarna stopte deze door organisatorische reden ook. [13]

Hoewel het Aseksuelen Salon en de Aseksuelen Borrel bij elkaar maar anderhalf jaar hebben bestaan, hebben deze bijeenkomsten wel een belangrijke invloed gehad op bijeenkomsten van aseksuele personen in Nederland. Vóór het Aseksuelen Salon werden op het AVEN-forum geregeld uitjes en bijeenkomsten georganiseerd. Maar het Aseksuelen Salon creëerde een nieuwe basis voor hoe dit type bijeenkomsten eruit kwam te zien en zorgde ook voor een toename aan bijeenkomsten in Nederland. Zo bestaan er op het moment van schrijven bijvoorbeeld drie groepen over het land verspreid die reguliere bijeenkomsten organiseren en is er een vierde aan het opstarten.

2015: Werkgroep Aseksualiteit

Uit de bijeenkomsten van het Aseksuelen Salon kwam de behoefte naar voren aan een belangenorganisatie voor de aseksuele gemeenschap in Nederland. Onder leiding van Juul werd op 1 oktober 2015 de Werkgroep Aseksualiteit opgericht om zichtbaarheid van aseksualiteit in Nederland te creëren. Dit was de eerste Nederlandse organisatie voor de aseksuele gemeenschap. [14] De werkgroep bestond tot maart 2017, en heeft in Nederland een basis gelegd waar onder meer de NOA een aantal jaar later op kon voortbouwen.

2018: aseksualiteit valt niet onder de lhbti-uitzondering voor asiel

Voor zover bekend is Nederland een van de weinige landen waar aseksualiteit een rol heeft gespeeld binnen de rechtspraak, in dit geval bij een asielzaak. De zaak, die van 2017 t/m 2018 liep, ging om een aseksuele man uit Algerije die naar Nederland was gevlucht en om asiel vroeg. Hij werd namelijk door zijn vader uit huis gezet en door mensen die hij kende bedreigd vanwege zijn seksuele oriëntatie en omdat hij niet wilde trouwen met zijn nicht. Omdat de man vond dat aseksualiteit onder de lhbti-uitzondering valt, heeft hij op basis hiervan een verblijfsvergunning aangevraagd in Nederland. De toenmalige staatssecretaris van Veiligheid en Justitie heeft deze aanvraag echter afgewezen. Hoewel hij erkende dat Algerije geen veilig land is voor lhbti-personen, was hij van mening dat aseksualiteit hier niet onder viel en aseksuele personen veilig konden leven in Algerije. De aseksuele man ging hiertegen in beroep en kreeg in 2017 een verblijfsvergunning toegekend van de Rechtbank Den Haag. [5][15] De rechtbank zag namelijk raakvlakken tussen de situatie van de vluchteling en de situatie van lhbti-personen. De toenmalige staatssecretaris ging tegen deze uitspraak in hoger beroep, waarna de Raad van State juist de toenmalige staatsecretaris gelijk gaf en het verzoek afwees. [5][16]

2019: NOA

Op initiatief van Amber Witsenburg (Afbeelding 3) kwam op 9 november 2019 een groep mensen bijeen op het kantoor van COC Nederland om een belangenorganisatie voor aseksuele personen in Nederland op te richten. Deze organisatie werd de Nederlandse Organisatie Aseksualiteit, oftewel de NOA. In de jaren erna werd de NOA steeds groter en bekender, en op 27 februari 2023 is de NOA officieel bij de KvK in geschreven als stichting. Daarmee is het de eerste Nederlandse stichting voor aseksualiteit in Nederland.

Afbeelding 3: NOA-voorzitter Amber die tijdens de Canal Parade 2023 op de boot van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) staat.

2023: aseksualiteit valt onder artikel 1 na grondwetswijziging

Sinds 2010 zijn verschillende Tweede Kamerleden bezig geweest met een wetvoorstel om artikel 1 van de Nederlandse grondwet te wijzigen. Via deze wetswijziging was het doel om ‘handicap’ en ‘hetero- en homoseksuele gerichtheid’ toe te voegen aan de non-discriminatiegronden van artikel 1 in de Grondwet. Dat laatste is tijdens de behandeling in de Tweede Kamer gewijzigd naar ‘seksuele gerichtheid’ [17]. De wetswijzing is uiteindelijk op 17 januari 2023 aangenomen. [18] Of aseksualiteit in deze wetswijziging onder ‘seksuele gerichtheid’ viel was lange tijd onduidelijk. Pas tijdens het laatste debat in de Eerste Kamer op 20 december 2022 verduidelijkte Tweede Kamerlid Habtamu de Hoop namens de initiatiefnemers dat aseksualiteit ook onder deze term valt binnen de nieuwe wettekst en aseksuele persoon dus ook beschermd worden tegen discriminatie. Deze verduidelijking kwam naar aanleiding van vragen van PvdA-senator Ruud Koole. Naast het feit dat aseksuele mensen hierdoor wettelijk worden beschermd tegen discriminatie op basis van hun seksuele oriëntatie, zorgt deze wetswijziging er ook voor dat aseksualiteit nu wettelijk wordt erkend als seksuele gerichtheid.

Bronnen:

  1. https://tvenradiodb.nl/index.php/68514/hadimassa.html (4-10-2024)
  2. Hadimassa in tien minuten naar drie landen verkocht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 28-04-1970. Geraadpleegd op Delpher op 16 oktober 2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000033363:mpeg21:p007
  3. NO CRICKET Zeg er ‘ns wat van…. “De Volkskrant”. ‘s-Hertogenbosch, 17-05-1971. Geraadpleegd op Delpher op 16 oktober 2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010848755:mpeg21:p005
  4. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 09-11-1991, p. 36.  Geraadpleegd op Delpher op 16 oktober 2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019797:mpeg21:p044
  5. Timmerman, S., Witsenburg, A., Berkemeijer, P.: ‘10x vraag en antwoord over aseksualiteit’, Movisie, 2022
  6. https://www.asexuality.org/?q=about.html (16-10-2024)
  7. https://du.asexuality.org/wiki/index.php?title=Hoofdpagina (16-10-2024)
  8. https://www.imdb.com/title/tt2421012/ (16-10-2024)
  9. https://du.asexuality.org/forum/index.php?topic=3962.0 (16-10-2024)
  10. Epskamp, J. (schrijver) & Schuurman, V. (regisseur). (2014, 30 maart) Liefdevol avontuur (seizoen 2, aflevering 3) [Aflevering tv-serie]. In J. De Mol (Producent), S. Van der Oest (Uitvoerend producent), Divorce, Talpa Fictie.
  11. https://du.asexuality.org/forum/index.php?topic=4365.0 (16-10-2024)
  12. https://du.asexuality.org/forum/index.php?topic=4977.0 (16-10-2024)
  13. https://du.asexuality.org/forum/index.php?topic=5160.0 (16-10-2024)
  14. https://du.asexuality.org/forum/index.php?topic=4556.0 (16-10-2024)
  15. Rechtbank Den Haag, uitspraak 5 april 2017, zaaknummer AWB 17/4218, AWB 17/4219 en AWB 17/4206. Geraadpleegd op 18 oktober 2024, van https://uitspraken.rechtspraak.nl/details?id=ECLI:NL:RBDHA:2017:4449
  16. Raad van State, uitspraak 21 maart 2018, zaaknummer 201703038/1/V1. Geraadpleegd op 18 oktober 2022, van https://uitspraken.rechtspraak.nl/details?id=ECLI:NL:RVS:2018:1002
  17. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/grondwet-en-statuut/herziening-grondwet#:~:text=Het%20nieuwe%2C%20aangepaste%20artikel%201,ook%2C%20is%20niet%20toegestaan.%E2%80%9D (16-10-2024)
  18. https://nos.nl/artikel/2460196-verbod-op-discriminatie-om-handicap-of-seksualiteit-toegevoegd-aan-grondwet (16-10-2024)

Recensie: De A-seksueel / Hadimassa (1970)

adm_amber Recensies , , , , 0 reacties

Er zijn maar weinig aseksuele personages in Nederlandse series of films. Een daarvan is bijvoorbeeld Desiree uit de serie Divorce (2012-2016). Maar zij is niet de enige. In het satirisch televisieprogramma Hadimassa (1967-1972) was er een sketch over aseksualiteit, waarin Kees van Kooten waarschijnlijk het eerste (bevestigde) aseksuele tv-personage ter wereld speelde. Zelfs de beschrijving van aseksualiteit komt bijna overeen met de definitie die wij nu gebruiken. Was dit toeval en houdt de sketch stand in de huidige tijd? Onze vrijwilliger Peter schreef er een recensie over.

In 2015 ontdekte Tumblr-gebruiker Tristifere (ondertussen niet meer actief) een scène over aseksualiteit. Deze scène was onderdeel van een compilatie van het programma Hadimassa uit 1970 voor het Rose d’Or Festival in Montreux. [1] Wel een waarschuwing over de inhoud van de sketch: deze bevat seksueel grensoverschrijdend gedrag, conversietherapie, misbruik door een arts en het benoemen van verkrachting.

Hadimassa was een populair satirisch programma dat van 1967-1972 uitgezonden werd door de VARA, en bestond uit sketches over verschillende onderwerpen in de samenleving. Hadimassa werd geregisseerd door Dimitri Frenkel Frank. Onder meer Kees van Kooten, Wim de Bie en Annemarie Oster speelden in de verschillende sketches. [2]

De grappen in de sketch over aseksualiteit bestaan voornamelijk uit overdrijving en insinuatie. Deze leiden tot grovere grappen die niet bij iedereen in de smaak zullen vallen. De overdrijving laat echter wel zien hoe overgeseksualiseerd onze samenleving is. Veel aseksuele personen zullen dit herkenbaar vinden. Het hoofdpersonage Jaap, gespeeld door Kees van Kooten, spreekt over wat wij nu ‘verplichte seksualiteit’ noemen. Hij laat zien hoe hij tegen zijn zin seksueel grensoverschrijdend gedrag moet vertonen om normaal gevonden te worden. Ook zijn vader noemt Jaap een schande voor zijn familie vanwege Jaaps seksualiteit, nadat hij trots vertelt hoe zijn andere zoon een seksueel misdrijf heeft gepleegd. Beide momenten zorgen dan ook voor een interessante dynamiek. Je gaat je afvragen wat het doel is van de sketch.

De sketch is neergezet als een documentaire, door middel van een dramatische voice-over die praat over een nieuwe seksuele minderheid. De voice-over noemt dit ook daadwerkelijk ‘aseksualiteit’. De sketch gebruikt ongeveer dezelfde definitie van aseksualiteit die wij vandaag de dag gebruiken en de scènes kunnen herkenbaar zijn voor aseksuele mensen. Daardoor lijkt het wel alsof aseksualiteit toen een normaal gespreksonderwerp in onze samenleving was. Toch blijft er ook een gevoel hangen dat de sketch een reactie is op de samenleving van die tijd, een tijd waarin de lhbtiqa+-emancipatiebeweging in opkomst kwam en de seksuele revolutie gaande was. De sketch komt als geheel een beetje over  als een standaardreactie: ‘moeten we alles labelen? Zelfs een laag libido hebben?’ Dit is ook terug te lezen in een artikel over deze sketch in de Volkskrant uit 1975 (zie figuur), dat benoemt hoe er het afgelopen jaar veel over seksualiteit was gesproken (zie de uitgeschreven tekst onderaan deze recensie).

Tekst gaat door onder de afbeelding.

Figuur 1: een stukje van de recensie ‘Ongenuanceerd’ van Ineke Jungschleger over een terugblikuitzending van ‘Hadimassa’ uit de Volkskrant van 15-08-1975 [3]

Een laatste scène om te bespreken is een zeer heftige scene waar een dokter benoemt dat een aseksueel persoon alleen nog ‘genezen’ kan worden als die seksuele stimulatie ervaart. Daarna randt deze dokter een aseksuele vrouw aan. De vrouw ondergaat dit gevoelloos en lijkt zich niet bewust te zijn van wat er gebeurt. Ik kan gewoon niet begrijpen dat dit als een normale en grappige scène gezien kan worden. Mijn aanname is dan ook dat deze scène alleen is neergezet omdat de makers ervan uitgingen dat aseksuele personen niet bestaan. Ik weet niet of ik dat positief of negatief moet vinden.

Over het geheel genomen is de sketch een tijdscapsule voor de aseksuele gemeenschap. Deze bevat herkenbare en grappige momenten die het gevoel geven dat aseksualiteit al veel langer dan we denken onderdeel is van onze samenleving. Er zitten echter ook (heftige) scènes en uitspraken in die echt niet meer standhouden in onze tijd. Het is daarnaast lastig te zeggen of er bewust over aseksualiteit is geschreven als seksuele oriëntatie of dat de makers aseksualiteit als een fictief element zagen. Of het goede representatie is, is daarom ook slecht te beoordelen. Het is een product uit een andere tijd, waardoor context verloren is gegaan.

Uitgeschreven tekst Figuur 1:

Omdat ze op zijn kantoor niet mogen merken dat hij a-seksueel is, knijpt hij af en toe maar eens in het vieze dikke achterwerk van de koffiejuffrouw en gaat daarna even braken. Terugkijkend op die 50 minuten bleef de a-seksueel mij het meest bij. Waarom? Ik denk dat alles wat Hadimassa in zijn geheel vijf jaar lang tot een hoog gewaardeerd programma maakte, in dat ene nummer het sterkst geconcentreerd was: sterke tekst, geweldige presentatie (Kees van Kooten overtreft soms Ton van Duinhoven van wie ik toch geneigd ben te denken dat hij de beste televisieacteur van Nederland is) en het gevoel om de zaken op het juiste moment aan te pakken. Wat is er in die vijf jaar eind ’60, begin ’70 ontzettend veel op de televisie gekletst over seksualiteit […].

Bronnen:

  1. Frenkel, D.G. (Regie), 1970, Hadimassa (compilatie voor Montreux-festival), VARA
  2. https://tvenradiodb.nl/index.php/68514/hadimassa.html (4-10-2024)
  3. Ongenuanceerd. “De Volkskrant”. ‘s-Hertogenbosch, 15-08-1975. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010881377:mpeg21:p011