tv-series

Recensie: De A-seksueel / Hadimassa (1970)

adm_amber Recensies , , , , 0 reacties

Er zijn maar weinig aseksuele personages in Nederlandse series of films. Een daarvan is bijvoorbeeld Desiree uit de serie Divorce (2012-2016). Maar zij is niet de enige. In het satirisch televisieprogramma Hadimassa (1967-1972) was er een sketch over aseksualiteit, waarin Kees van Kooten waarschijnlijk het eerste (bevestigde) aseksuele tv-personage ter wereld speelde. Zelfs de beschrijving van aseksualiteit komt bijna overeen met de definitie die wij nu gebruiken. Was dit toeval en houdt de sketch stand in de huidige tijd? Onze vrijwilliger Peter schreef er een recensie over.

In 2015 ontdekte Tumblr-gebruiker Tristifere (ondertussen niet meer actief) een scène over aseksualiteit. Deze scène was onderdeel van een compilatie van het programma Hadimassa uit 1970 voor het Rose d’Or Festival in Montreux. [1] Wel een waarschuwing over de inhoud van de sketch: deze bevat seksueel grensoverschrijdend gedrag, conversietherapie, misbruik door een arts en het benoemen van verkrachting.

Hadimassa was een populair satirisch programma dat van 1967-1972 uitgezonden werd door de VARA, en bestond uit sketches over verschillende onderwerpen in de samenleving. Hadimassa werd geregisseerd door Dimitri Frenkel Frank. Onder meer Kees van Kooten, Wim de Bie en Annemarie Oster speelden in de verschillende sketches. [2]

De grappen in de sketch over aseksualiteit bestaan voornamelijk uit overdrijving en insinuatie. Deze leiden tot grovere grappen die niet bij iedereen in de smaak zullen vallen. De overdrijving laat echter wel zien hoe overgeseksualiseerd onze samenleving is. Veel aseksuele personen zullen dit herkenbaar vinden. Het hoofdpersonage Jaap, gespeeld door Kees van Kooten, spreekt over wat wij nu ‘verplichte seksualiteit’ noemen. Hij laat zien hoe hij tegen zijn zin seksueel grensoverschrijdend gedrag moet vertonen om normaal gevonden te worden. Ook zijn vader noemt Jaap een schande voor zijn familie vanwege Jaaps seksualiteit, nadat hij trots vertelt hoe zijn andere zoon een seksueel misdrijf heeft gepleegd. Beide momenten zorgen dan ook voor een interessante dynamiek. Je gaat je afvragen wat het doel is van de sketch.

De sketch is neergezet als een documentaire, door middel van een dramatische voice-over die praat over een nieuwe seksuele minderheid. De voice-over noemt dit ook daadwerkelijk ‘aseksualiteit’. De sketch gebruikt ongeveer dezelfde definitie van aseksualiteit die wij vandaag de dag gebruiken en de scènes kunnen herkenbaar zijn voor aseksuele mensen. Daardoor lijkt het wel alsof aseksualiteit toen een normaal gespreksonderwerp in onze samenleving was. Toch blijft er ook een gevoel hangen dat de sketch een reactie is op de samenleving van die tijd, een tijd waarin de lhbtiqa+-emancipatiebeweging in opkomst kwam en de seksuele revolutie gaande was. De sketch komt als geheel een beetje over  als een standaardreactie: ‘moeten we alles labelen? Zelfs een laag libido hebben?’ Dit is ook terug te lezen in een artikel over deze sketch in de Volkskrant uit 1975 (zie figuur), dat benoemt hoe er het afgelopen jaar veel over seksualiteit was gesproken (zie de uitgeschreven tekst onderaan deze recensie).

Tekst gaat door onder de afbeelding.

Figuur 1: een stukje van de recensie ‘Ongenuanceerd’ van Ineke Jungschleger over een terugblikuitzending van ‘Hadimassa’ uit de Volkskrant van 15-08-1975 [3]

Een laatste scène om te bespreken is een zeer heftige scene waar een dokter benoemt dat een aseksueel persoon alleen nog ‘genezen’ kan worden als die seksuele stimulatie ervaart. Daarna randt deze dokter een aseksuele vrouw aan. De vrouw ondergaat dit gevoelloos en lijkt zich niet bewust te zijn van wat er gebeurt. Ik kan gewoon niet begrijpen dat dit als een normale en grappige scène gezien kan worden. Mijn aanname is dan ook dat deze scène alleen is neergezet omdat de makers ervan uitgingen dat aseksuele personen niet bestaan. Ik weet niet of ik dat positief of negatief moet vinden.

Over het geheel genomen is de sketch een tijdscapsule voor de aseksuele gemeenschap. Deze bevat herkenbare en grappige momenten die het gevoel geven dat aseksualiteit al veel langer dan we denken onderdeel is van onze samenleving. Er zitten echter ook (heftige) scènes en uitspraken in die echt niet meer standhouden in onze tijd. Het is daarnaast lastig te zeggen of er bewust over aseksualiteit is geschreven als seksuele oriëntatie of dat de makers aseksualiteit als een fictief element zagen. Of het goede representatie is, is daarom ook slecht te beoordelen. Het is een product uit een andere tijd, waardoor context verloren is gegaan.

Uitgeschreven tekst Figuur 1:

Omdat ze op zijn kantoor niet mogen merken dat hij a-seksueel is, knijpt hij af en toe maar eens in het vieze dikke achterwerk van de koffiejuffrouw en gaat daarna even braken. Terugkijkend op die 50 minuten bleef de a-seksueel mij het meest bij. Waarom? Ik denk dat alles wat Hadimassa in zijn geheel vijf jaar lang tot een hoog gewaardeerd programma maakte, in dat ene nummer het sterkst geconcentreerd was: sterke tekst, geweldige presentatie (Kees van Kooten overtreft soms Ton van Duinhoven van wie ik toch geneigd ben te denken dat hij de beste televisieacteur van Nederland is) en het gevoel om de zaken op het juiste moment aan te pakken. Wat is er in die vijf jaar eind ’60, begin ’70 ontzettend veel op de televisie gekletst over seksualiteit […].

Bronnen:

  1. Frenkel, D.G. (Regie), 1970, Hadimassa (compilatie voor Montreux-festival), VARA
  2. https://tvenradiodb.nl/index.php/68514/hadimassa.html (4-10-2024)
  3. Ongenuanceerd. “De Volkskrant”. ‘s-Hertogenbosch, 15-08-1975. Geraadpleegd op Delpher op 04-10-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010881377:mpeg21:p011

Een herkenbare zoektocht: Aseksualiteit in Heartstopper

NOA Recensies , , 0 reacties

Hoewel er nog altijd een gebrek is aan representatie van aseksualiteit op TV, zijn er de afgelopen maanden een aantal aseksuele personages bijgekomen in populaire TV-series. Zo heeft aseksueel activist Yasmin Benoit meegeschreven aan het aseksuele personage O in de serie Sex Education. Ook in seizoen 2 van Heartstopper ontdekte een personage dat hij waarschijnlijk aseksueel is. Over dit personage, Isaac, schreven twee van onze vrijwilligers, Peter en Anja, een recensie.

Het personages Isaac staat in een boekenwinkel. Hij houdt een stapel boeken vast en kijkt blij weg van de camera.

Peter

De weg die Isaac dit seizoen bewandelde was er voor mij één met vele momenten van herkenning. Daarnaast was het mooi hoe de serie met tekeningen de momenten benadrukte die voor Isaacs bewustwording van zijn identiteit belangrijk waren en niet de momenten in zijn zoektocht die normaal gesproken als romantisch gezien worden. Voor andere personages werden deze tekeningen namelijk wel gebruikt bij romantische momenten en die waren onderdeel van het ontdekken van hun identiteit. Hierdoor werd duidelijk gemaakt dat de momenten met de tekeningen bij Isaacs zoektocht ook een weg vormen die kan leiden naar je identiteit. En in zo’n zoektocht hoef je geen dingen uit te proberen die je niet wilt, ‘alleen maar om zeker te weten dat het klopt’.

Ook vond ik de verwijzingen naar Isaacs verhaallijn via boeken leuk gedaan, iets wat in deze serie vaker gebruikt om naar verhaallijnen te verwijzen. Zo zag ik in een scène dat het boek Liefdeloos (Loveless, een boek van Alice Oseman) zichtbaar was, vlak voor de scene waarin  Isaac tot de realisatie kwam dat hij misschien ‘anders’ is dan zijn leeftijdgenoten. Dit moment spiegelt de verhaallijn van het hoofdpersonage van Liefdeloos.

Het personage Nick zit op een bed waarop een aantal boeken liggen, waaronder het boek Loveless. Dit boek is rood omcirkeld

Desondanks vond ik de verhaallijn van Isaac niet perfect en had ik meer verwacht. Misschien juist ook omdat Alice Oseman zelf ook aro-ace is. In vergelijking met andere verhaallijnen in de serie voelde de verhaallijn van Isaac veel minder belicht, ook al krijgt hij meer aandacht dan in het eerste seizoen. Daardoor voelde het ook meer alsof er een lijstje werd afgevinkt met de standaard elementen van een aseksuele verhaallijn. Dit terwijl er aspecten waren die beter uitgewerkt en meer belicht hadden kunnen worden. Isaac bleef hierdoor vaak een oppervlakkig personage waar ik juist meer over wilde weten dan alleen dat hij stil is, zijn vrienden steunt en altijd een boek aan het lezen is. Isaacs verhaallijn voelde voor mij als een begin, en hopelijk wordt die in het derde seizoen beter uitgewerkt. Ook ben ik in het nieuwe seizoen benieuwd naar de verhaallijnen van twee andere personages. Een van deze personages is onlangs als aseksueel bevestigd in de strip waarop Heartstopper gebaseerd is. Het andere personage lees ik na dit seizoen als demiseksueel.

Anja

Ik herken mezelf heel erg in Isaac, omdat ik ook een boekenwurm ben. Bij sociale gelegenheden zou ik regelmatig liever een boek lezen, maar dat doe ik niet omdat het sociaal niet geaccepteerd wordt. Isaac kan dat wel doen zonder dat zijn vriendengroep hem buitensluit. Ze betrekken hem nog steeds overal bij en nodigen hem altijd uit.

Dus toen ik hoorde dat er een aro-ace personage in seizoen 2 van Heartstopper zat, hoopte ik al dat het Isaac was (Tori was de tweede op mijn lijst).

Tegelijkertijd snap ik ook heel goed dat sommige kijkers misschien niet blij zijn met deze aro-ace representatie, omdat Isaac toch een beetje een buitenbeentje is en zijn gedrag niet altijd sociaal aanvaard is. Dat bevestigt stereotypen die bestaan over aro-ace mensen.

Dus hoewel ik persoonlijk heel blij ben met Isaac als aro-ace personage, had ik voor de gemeenschap in het algemeen liever een niet-stereotype aro-ace personage gezien.

De manier waarop aseksualiteit en aromantiek worden uitgelegd is heel goed. De scène dat Isaac de kunststudent ontmoet die vertelt dat die aro-ace is vond ik heel mooi. De ervaring van aro-ace zijn wordt mooi omschreven. Ook het moment dat Isaac boos wordt op zijn vrienden gaf heel goed aan hoe frustrerend het kan zijn om je als aro-ace persoon in een allo-wereld (‘allo’ is ‘niet aseksueel’, red.) te begeven.